Czy wiesz, że:

• średnia wysokość terenu w Polsce wynosi 173 m n.p.m.
• najwyższy szczyt Polski to Rysy (2499 m n.p.m.)
• najniżej położone miejsce w Polsce to okolice wsi Mąrzecino (2,2 m p.p.m.)

1. Cechy ukształtowania powierzchni Polski

Mimo, iż Polska to prawie wyłącznie obszar nizinny, rzeźba naszego kraju jest dość urozmaicona. W krajobrazie oprócz równin znaczne obszary zajmują także silnie przekształcone pojezierza. Oprócz gór, to właśnie ten obszar cechuje się największymi deformacjami rzeźby. Układ rzeźby jest dość prosty. Polska środkowa i północna położona jest najniżej, a wraz z przesuwaniem się na południe – średnie wysokości rosną (wyjątek – pas kotlin).

Na obecny wygląd powierzchni Polski złożyło się szereg procesów – w początkowej fazie były to orogenezy i wulkanizm, decydujący wpływ na większość obszaru miały jednak zlodowacenia z okresu czwartorzędu. Obecnie układ powierzchni modelowany jest przez zróżnicowane siły przyrody, wśród których dominują procesy denudacyjne, prowadzące do stopniowego zrównania powierzchni Polski. Dość istotny wpływ na przekształcenia rzeźby mają też procesy działalności rzek, a w strefie brzegowej – działalności morza. Wyżej położone obszary zmagają się z kolei ze zjawiskami takimi jak wietrzenie czy ruchy masowe. W całym kraju widoczne są jednak przekształcenia terenu pochodzenia antropogenicznego. Najwyższe wzniesienie sztucznie stworzone przez człowieka w Polsce – Góra Kamieńsk koło Bełchatowa – mierzy aż 406 m n.p.m. i jest skutkiem działalności górnictwa odkrywkowego węgla brunatnego.

Polska jest niemal wyłącznie nizinnym krajem. Ta forma ukształtowania, czyli wysokości terenu w przedziale 0-300 m n.p.m. to aż 91,3% powierzchni kraju. Wyżyny, czyli obszary o wysokości 300-500 m n.p.m. to kolejne 5,6%, a obszary górskie (powyżej 500 m n.p.m.) to tylko 3,3%, z czego na obszary o wysokości większej niż 1000 m n.p.m. (góry wysokie) przypada już tylko 0,2% powierzchni kraju. Średnia wysokość Polski to 173 m n.p.m. Taki rezultat (niższy niż średnia dla kontynentu Europejskiego) czyni Polskę jednym z najniżej położonych państw świata. Mediana jest jeszcze niższa, bo wynosi zaledwie 149 m n.p.m.

Najwyższym punktem Polski są Rysy (2499 m n.p.m.) położone w Tatrach Wysokich. Przez szczyt przebiega granica Polski i Słowacji. Kozi Wierch (2291 m n.p.m.) jest najwyższym szczytem w całości położonym w Polsce.

Według najnowszych badań, najniżej położonym punktem jest miejsce (a dokładniej fragment pola) we wsi Marzęcino na Żuławach Wiślanych. Różne pomiary miejsca pokazują wartości między 1,95 – 2,2 m pod poziomem morza, przyjmuje się jednak wartość 2,07 m p.p.m. 

Kolejną istotną cechą ukształtowania powierzchni Polski jest jej nachylenie w kierunku północno-zachodnim (z SE na NW). To dość istotna cecha, której skutki widoczne są m.in. w kształcie sieci hydrograficznej, a dokładniej – kierunku płynięcia rzek.

2. Pasowy układ rzeźby terenu

Charakterystyczną cechą ukształtowania powierzchni Polski jest podział na 6 pasów ukształtowania powierzchni, które cechują się układem zbliżonym do równoleżnikowego:

• Pas pobrzeży
• Pas pojezierzy
• Pas nizin
• Pas wyżyn
• Pas kotlin
• Pas gór (dzielący się na Sudety i Karpaty)
• 

3. Wpływ zlodowaceń na ukształtowanie powierzchni Polski

Najbardziej istotny wpływ na rzeźbę znacznej części Polski miały wielokrotne zlodowacenia, które swym zasięgiem objęły w czwartorzędzie różne fragmenty północnej i środkowej, a nawet południowej Polski. W epoce plejstocenu (jednej z dwóch obok obecnie trwającego holocenu – części czwartorzędu), doszło do znacznego ochłodzenia klimatu na Ziemi. Spowodowało to znaczny rozrost czap lodowych na półkuli północnej, które wielokrotnie nasuwały się na obszar Europy, modelując rzeźbę kontynentu. W całym plejstocenie kilkukrotnie dochodziło do naprzemiennych okresów ochłodzenia (glacjałów) i częściowego ocieplenia klimatu (interglacjałów). W okresach chłodniejszych na obszar Polski nasuwały się lądolody z obszaru Skandynawii. Zasięgi poszczególnych zlodowaceń były zależne od aktualnej sytuacji klimatycznej.

Wydrukuj poniższą mapę i wklej ją do zeszytu jako notatkę z lekcji (postępuj zgodnie z instrukacjami zawartymi  w wymaganiach kursu).